Schaamte bij jongeren over lichaam, relaties en seksualiteit

Schamen jongeren zich over hun lichaam, relaties en seksualiteit? Welke jongeren ervaren het meest schaamte? En hoe gaan jongeren om met die schaamte? Pimento zocht het uit en bevroeg 927 jongeren uit het secundair onderwijs in Vlaanderen en Brussel via enquêtes. Ook 22 Antwerpse jongeren deelden hun ervaring met schaamte tijdens een diepte-interview.

Lees hieronder enkele opmerkelijke onderzoeksresultaten, of duik ineens in het onderzoeksrapport.

Schaamte: wijdverspreid met soms verregaande gevolgen

Schaamte is een wijdverspreid fenomeen bij jongeren, dat een negatieve impact kan hebben met soms verregaande psychosociale gevolgen voor hun relationele ontwikkeling en mentaal welzijn. Zo vermelden jongeren een verstoord zelfbeeld, vermijding van sociale activiteiten en zelfs een eetstoornis en sociale angst.

We benadrukken daarom het belang van oog te hebben voor schaamtebeleving in de context van lichamelijke, relationele en seksuele ontwikkeling van jongeren. Door jongeren en hun schaamtebeleving beter te begrijpen, kunnen we hen beter ondersteunen bij het ontwikkelen van een gezond zelfbeeld en een goede seksuele gezondheid, en bij het opbouwen van respectvolle en gelijkwaardige relaties. Als ouder, leerkracht of begeleider ondersteunen we je met concrete tools om erover te praten en ermee om te gaan. Verderop lees je meer over hoe je hierop kan inzetten.

Waarover schamen jongeren zich? 

Waarover schamen jongeren zich dan? Enkele opvallende onderzoeksresultaten:

Lichamelijke schaamte

• 1 op 2 jongeren (50,16%) schaamt zich over hun schaamhaar, bijvoorbeeld als het zichtbaar is in een zwempak of tijdens seks.
• Bijna 1 op 5 meisjes (18,59%) schaamt zich tijdens hun menstruatie. Nog eens dubbel zoveel meisjes schamen zich over hun witverlies (37,52%). 

Relationele schaamte

• Bijna 6 op 10 jongeren (57,28%) schamen zich als ze flirten en afgewezen worden.

Seksuele schaamte

• 1 op 9 jongeren (11,33%) schaamt zich omdat ze al seksuele ervaring hebben terwijl ze dat niet wilden (zonder toestemming). 
• 1 op 5 jongeren (20,28%) schaamt zich omdat iemand al op een andere manier over hun grens ging (bv. aanrakingen, opmerkingen, naakt moeten zijn, porno moeten kijken, …). 
• 1 op 8 jongeren (12,51%) schaamt zich omdat ze hun seksuele grenzen niet durven aan te geven.
• Bijna 1 op 5 jongeren (18,34%) schaamt zich over hun seksuele fantasieën.

Welke jongeren schamen zich?

Geldt dat voor alle jongeren? We vergeleken enkele groepen en vonden onder andere de volgende verschillen:

• Meisjes, de groep non-binaire, twijfelende en transgenderjongeren en LGBTQIA+-jongeren ervaren meer lichamelijke, relationele en seksuele schaamte dan jongens en heteroseksuele jongeren.
• Jongeren met een lage sociaal-economische status (SES) ervaren meer lichamelijke en seksuele schaamte dan jongeren uit gemiddelde- en hoge-SES-groepen.  
• Hoe minder openheid over deze thema’s met ouders/voogden, hoe meer lichamelijke, relationele en seksuele schaamte jongeren ervaren.

De oorzaken van schaamte

Worden jongeren met deze schaamte geboren? Nee. Jongeren halen verschillende oorzaken aan, zowel vanuit zichzelf als vanuit anderen.

• Belangrijke oorzaken vanuit zichzelf zijn bijvoorbeeld de lichamelijke veranderingen tijdens de puberteit of een gebrek aan kennis.
• Belangrijke oorzaken vanuit anderen hebben te maken met het oordeel van anderen of de vergelijking met anderen – bijvoorbeeld beledigingen of negatieve opmerkingen. Jongeren ervaren sociale druk om aan bepaalde normen te voldoen., soms versterkt door culturele, religieuze of genderstereotiepe normen.

Hoe kunnen we jongeren helpen? 

Jongeren halen gelukkig ook een heleboel tips en remedies tegen schaamte aan. 3 belangrijke oplossingen:

• Goed nieuws! De vergelijking met anderen kan ook een remedie zijn tegen schaamte. Lichamen van alle soorten en maten zien, maakt je schaamte kleiner. Jongeren tegenkomen die hetzelfde meemaken als jij en je daardoor minder alleen voelen ook.  

• De allerbelangrijkste remedie? Praten ! Jongeren vertellen over openhartigheid als belangrijke remedie tegen schaamte. Dat kan een zus zijn die vertelt over haar puberteit of zelfs een vreemde die vertelt over een schaamtelijk moment. Zelfs als je je er niet in herkent, kunnen andere mensen zo een veilige omgeving creëren waarin schaamte geen ruimte krijgt.   

• Denk bij praten niet alleen aan een fijn gesprek met vrienden of familieleden. Ook het belang van educatie wordt nog eens duidelijk. Meer ervaring leidt niet automatisch tot minder schaamte. Zoals een jongere vertelde: pas wanneer ze wist wat een orgasme was, nam haar schaamte tijdens seks af. Gaat educatie enkel over technische informatie? Nee, een andere jongere vertelt dat je grenzen aangeven ook moet leren.  Naast weerbaarheidstrainingen moeten we ook schoonheidsnormen en genderstereotypes bespreken. Relationele en seksuele vormingen op maat, afgestemd op de noden van de groep, en individuele begeleiding zijn essentieel om schaamte te begrijpen en te bestrijden.

Waarover moeten we zeker praten met jongeren?

Tijdens een relationele en seksuele vorming kunnen tientallen onderwerpen aan bod komen. Waarover moeten we het zeker hebben met jongeren? We moeten met jongeren het gesprek aangaan over enkele thema’s met hoge schaamtecijfers:

• Witverlies
• Schoonheidsidealen en andere maatschappelijke normen
• Flirten
• Seks
• Condooms kopen
• Grenzen
• Hoe schaamte werkt

Hoe dan precies? Lees meer over onze aanbevelingen.

Onderzoeksrapport Schaamte bij jongeren

We doen een warme oproep om de uitgebreide onderzoeksresultaten te bekijken en ook je eigen reflectie te maken. Welke resultaten zijn belangrijk voor jouw jongeren? Met welke resultaten kunnen jullie als organisatie aan de slag en op welke manier?

Openheid helpt. Dus gebruik de openheid van de jongeren in dit onderzoek om met jouw jongeren of collega’s in gesprek te gaan over het thema schaamte.

Graag nog meer houvast? Onze specialisten relationele en seksuele vorming ondersteunen je met een ruim aanbod over relaties en seksualiteit.